[coverattach=1] KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA, türk sadrazam (Rudnik, Berat, 1575/1578 - Edirne 1661). Köprülüler ailesine adını veren paşa. Arnavut kökenlidir. Görevsiz kaldığı dönemleri eşi Ayşe Hanım'ın memleketi Köprü'de (Vezirköprü) geçirdiğinden, kendisine "Köprülü" denildi. Genç yaşta gittiği istanbul'da saray hizmetine girdi. Burada ilk görevinin hassa aşçıları neferliği olduğu bilinmektedir. Daha sonra büyük odalı zümresine, hazinei amire hademeliğine geçti. Serkeşliği nedeniyle sipahilikle saraydan çıkarıldığında 40 yaşını aşmış olduğu sanılmaktadır. Sadrazamlığa getirilen koruyucusu Boşnak Hüsrev Paşa'nın hazinedarlığını yaptı, onun katlinden (1632) sonra da bazı voyvodalıklarda, ağalıklarda, 8 ay kadar da Amasya'da sancakbeyliğinde bulundu, istanbul'a dönüşünde ihtisap ağalığı, tophane nazırlığı, sipahiler ağalığı, cebecibaşılık gibi çeşitli görevler üstlendi. Çorum sancakbeyi olarak katıldığı Bağdat seferinde (1638-1639) yaralandı, bu sırada serdarıekrem ve sadrazam Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın hizmetine girdi. Kara Mustafa Paşa'nın yerine sadrazamlığa getirilen Sultanzade Semin Mehmet Paşa tarafından iki tuğ ile Trabzon beylerbeyliğine atandı. Azlinden sonra bir süre boşta kaldı; yedinci hasekiye, paşmaklık olarak verilen Şam eyaletinin mütesellimliği- ne getirildi (1647). O sırada isyan eden Sivas valisi Varvari Ali Paşa üzerine Karaman valisi sıfatıyla gönderildi; tutsak düştüyse de ipşir Mustafa Paşa tarafından kurtarıldı. 1648-1656 arasında Köstendil, iki kez de Trablusşam valiliği yaptı.
Sultan ibrahim'in tahttan indirilerek (1648) yerine 7 yaşındaki büyük oğlu Mehmet IV'ün (Avcı Mehmet) padişah olması, Çanakkale boğazı önlerinde Osmanlı donanmasının bozguna uğraması sonucu Bozcaada, Semadirek, Linini adalarının Venedikliler tarafından ele geçirilmesi gibi olaylarla geçen bu dönem, Osmanlı devletinin en karışık ve huzursuz dönemlerinden biridir. Anarşi, rüşvet, zorbalık, kısa aralıklarla yapılan sadrazam değişiklikleri valide Hatice Turhan Sultan' ın saltanat naibi sıfatıyla gösterdiği çabalara karşın devleti zayıflatmış bulunuyordu. Mimar Kasım Ağa, Solakzade Mehmet Hemdemi Efendi, zamanın büyük bilginlerinden Şamizade gibi yakın danışmanlarının ısrarıyla Turhan Sultan sonunda Köprülü Mehmet Paşa'yı sadrazamlığa getirmeye karar verdi.
O tarihte yaklaşık 80 yaşında olan Köprülü, bu görevi kabul etmek için, o güne değin hiçbir vezirin aklından bile geçirmediği ölçüde geniş yetkiler istedi: yaptıklarına asla müdahale edilmeyecek; hakkındaki şikâyetler kendisi dinlenmeden değerlendirilmeyecek; atamalara ve azillere karışılmayacaktı. Bu koşulların hepsini kabul eden Turhan Sultan Boynueğri Mehmet Paşa'dan aldığı mührü hümayunu Köprülü'ye verdi (1656). Böylece ikinci Viyana kuşatması'na değin 27 yıl sürecek olan Köprülüler ailesinin iktidarı başlamış oldu.
Köprülü Mehmet Paşa, sadrazamlığın ilk aylarında sert önlemlerle iç kargaşayı bastırdıktan sonra 1657 haziranı ortalarında donanmayla Çanakkale'ye geldi ve boğazı kapatan venedlk donanmasına saldırdı. Türkler'in "Kör kaptan" dedikleri amiralleri Mocenigo'nun öldürülmesi üzerine Venedikliler Çanakkale boğazını açmak zorunda kaldılar. Bozcaada ve Limni geri alındı. Ertesi yıl Erdel sorunu ortaya çıktı. Sorunu, Avrupa çapında büyümeden çözmeye kararlı olan Köprülü, erdel prensini destekleyen eflak ve boğ- dan prenslerini azlederek iki yeni prens atadı, kendisi de Kırım hanı Mehmet Giray, Silistre sancakbeyi Kadri Paşa ve öteki sınır sancakbeyleriyle birlikte Erdel'e girdi. Lehistan kralının gönderdiği 12 000 kişilik bir birlik de türk ordusuna katıldı. Györ Rakoçi II yenildi ve savaş alanından kaçtı. Köprülü 1658 eylülünde Yanova (Je- nö), Lugoj (Sebes) kalelerini alarak Budin beylerbeyliğine kattı. Erdel prensliğine ru- men asıllı Akos Barcsai'yi atayıp Erdel'in yıllık vergisini 7 500 dukadan 20 000 dukaya çıkardı, iki yıl sonra da Arad ve çevresini Erdel'den koparıp doğrudan Osmanlı yönetimine bağladı.
Çanakkale ve Rumeli'de kazandığı zaferler Köprülü'nün durumunu ve yerini güçlendirmiş olmasına karşın, düzeni sağlamak amacıyla aldığı sert önlemler, özellikle de ulusal kahraman olarak bilinen Girit serdarı Deli Hüseyin Paşa'yı haksız yere idam ettirmesi gibi olaylar, Diyarbakır'dan Halep valiliğine atanan Abaza Hasan Paşa'nın ayaklanmasına yol açtı. Erdel seferine katılma buyruğuna da karşı koyan Hasan Paşa, 15 vali ve 50 sancakbeyini yanına alarak osmanlı tarihinin en büyük ayaklanmalarından birinin başına geçti. Mehmet IV'e Köprülü'nün azlini ve idamını, Şam valisi Tayyarzade Ahmet Paşa'nın sadrazamlığa getirilmesini önerdi (1658).
Köprülü, Diyarbakır beylerbeyi vezir Murtaza Paşa' yı isyancıların üstüne gönderdi. Murtaza Paşa'nın kendilerine gönderdiği amannameye kanan isyancılar, başta Abaza Hasan Paşa olmak üzere teslim oldularsa da, Murtaza Paşa'nın başlarını kesip istanbul'a göndermesinden kurtulamadılar.
Ardından, Köprülü'nün Anadolu'ya gönderdiği vezir Boşnak ismail Paşa, ayaklanmalarla ilgisi bulunan yaklaşık 10 000 kişiyi, bu arada Antalya'daki Kör Mustafa Paşa ile Mısır'daki Çerkez Mehmet Bey'i idam ettirdi (1659). Böylece Köprülü Mehmet Paşa imparatorluk sınırları içinde devletin otoritesini yeniden kurdu.
Yaşamının sonlarına yaklaştığı sırada patlak veren ve istanbul'un hemen hemen üçte birini kül eden yangın felaketini (24 temmuz 1660) izleyen kıtlığın ve salgın hastalıkların yeni felaketlere yol açmasını önledi.
Köprülü Mehmet Paşa, 5 yıldan biraz fazla sadrazamlık yaptıktan sonra 30 ekim 1661 günü Edirne'de öldü. Cenazesi İstanbul'a getirilip Divanyolu'nda yaptırmış olduğu külliyedeki türbesine gömüldü. Yerine, vasiyeti üzerine, büyük oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirildi. Köprülü Mehmet Paşa, Anadolu ve Rumeli'de birçok cami, medrese, han, çeşme, hamam ve Hendek-Sapanca arasındaki köprüyü yaptırdı.

kaynak:2-cilt:12

Eklenmiş Resimin Önizlemesi

 

__________________